صرفا جهت علوم انسانی _ اسلامی

بسم الله الرحمن الرحیم

 

نخست

مطالعه ماهیت علوم انسانی در جامعه اسلامی از ویژگی‏‌‌های خاصی برخوردار است. توجه به این عرصه خطیر و مهم می‌تواند به شکل گیری تمدن اسلامی کمک نماید. به عبارت دیگر، وقتی صحبت از جامعه اسلامی و در نهایت تمدن اسلامی می‌شود، در گام نخست باید همه توجهات به شکل گیری ساختاری باشد که علوم انسانی بر منبای آن پایه گذاری شده است؛ زیرا وقتی علوم انسانی در جامعه‌ای هویت و جهت خاصی پیدا می‌کنند، جهت تمدنی آن جامعه هم همان مسیر و هویت را پیدا خواهد کرد. این مسئله، اهمیت و جایگاه والای علوم انسانی را در فرایند جامعه سازی و تمدن سازی نشان می‌دهد. جهت مشخص کردن علوم انسانی مطلوب در جامعه اسلامی، در گام نخست باید به تعریف جایگاه انسان در مکتب اسلام اقدام کرد و ویژگی‏‌‌های انسان را در این مکتب تشریح وتجزیه کرد. یکی از اصول مهم در این زمینه آن است که شناخت هویت انسان با بهره گیری از مطالعه‌ای شکل می‌گیرد که مستند به فرایندهای روشی یا فرایند‏‌‌های منطقی است. به همین دلیل، تعریف انسان در مکاتب گوناگون متفاوت خواهد بود. در تعریف انسان، بینش‏‌ها و دیدگاه‏‌‌های فلسفی و اخلاقی نقش مهمی را ایفا می‌کنند. بنابراین جهت شناخت انسان، باید زاویه و افق دید مشخص شود و معلوم گردد که انسان در جامعه‌ای برابر جامعه چه نقشی دارد و چه جامعه‌ای پذیرای انسان مطلوب است. در نگاه اسلامی، انسان جایگاه ویژه‌ای دارد؛ به طوری که می‌توان هم به اعلی علیین سفر کند و در عالی‌ترین مراتب قرار گیرد و هم می‌تواند خود را به اسفل السافلین برساند و از منزلت حیوانات هم پست‌تر شود. جهت ایجاد مسیر رشد مناسب انسان در جامعه باید بسترهای صحیحی فراهم شود از این رو، علوم انسانی می‌تواند بستر ساز چنین فضایی باشد. وقتی صحبت از علوم انسانی – اسلامی می‌شود،

این علوم الگویی را در جامعه فراهم می‌کنند و فضایی را ایجاد می‌نمایند که در آن فضا، انسان‏‌ها از تربیت انسانی و اسلامی برخوردار شوند و جامعه در مسیر رشد کمالات انسانی قرار گیرد.

 

جامعه از نگاه اسلام

از نگاه اسلام، هویت جامعه، هویتی واقعی و حقیقی است و اگر این هویت مورد بی توجهی واقع شود و تحت تأثیر فرهنگ های بیگانه قرار گیرد، جهت خاصی پیدا خواهد کرد و در مسیری متفاوت با ارزش های انسانی و اسلامی قرار خواهد گرفت.
این در حالی است که اگر جریان اطلاعات در جامعه شکلی اسلامی پیدا کند، ارزش ها و اعتقادات دینی در جامعه ساری و جاری خواهد شد.
هویت جامعه در چنین وضعیتی اسلامی خواهد شد و محصولات اندیشه ای و فکری آن رنگ و بوی اسلامی به خود خواهد گرفت و از غرب زدگی و تأثیرپذیری از فرهنگ های بیگانه مصون خواهد ماند.
وقتی سخن از ماهیت علوم انسانی می شود، باید توجه داشت آنچه این ماهیت را می سازد، فضا و الگوهای حاکم بر جامعه است. از این رو، در چارچوب این اتمسفر است که علوم انسانی تولید می شود.
بنابراین این گونه نیست که در علوم انسانی – اسلامی تنها و تنها پژوهش هایی در خصوص مسائل گوناگون علوم انسانی انجام شود و به صورت کتاب یا مقاله منتشر گردد بلکه برای شکل گیری علوم انسانی مطلوب اسلام باید گام های دیگری برداشته شود که مهم ترین آن، تغییر فضای عمومی جامعه است.

در علوم انسانی- اسلامی نباید تنها به مصادیق علومی که مرتبط با حقیقت و هویت انسان است، توجه کرد بلکه باید به یک نظام علمی توجه نمود که شامل مفاهیم بالادستی و پایین دست است که همه آنها در ارتباط با هویت انسان تعریف می شوند و این مجموعه، بستری را در جامعه اسلامی ایجاد می کند که در آن بستر، انسان ها می توانند تنفس کنند و به رشد و تعالی انسان دست یابند.
با توضیحات فوق باید گفت تفاوتی بین ماهیت علوم انسانی و سایر علوم مشاهده نمی شود و تنها تفاوت از حیث شأن و منزلتی است که علوم در نظام علمی کشور دارند. بنابراین اگر علوم به گونه ای نظام مند تعریف شوند، بالاترین سطحی که در نظام علمی وجود خواهد داشت، مفاهیمی است که در رابطه با انسان مصداق می یابد و انسان را مورد شناسایی قرار می دهد.

البته باید توجه داشت که سایر علوم جزو لوازم و ملزومات تحقق علوم انسانی هستند. به عبارت دیگر، علوم تکنیکی و مهارت های تجربی، علوم حسی و تجربی بشر و سایر علوم در عرصه هایی گام برمی دارند که اهداف خود را از علوم بالادستی یعنی علوم انسانی می گیرند.
با این شیوه، همه یعلوم در نظامی به هم پیوسته و مرتبط ایجاد می شوند و نظام جامع شکل می گیرد.

 

علوم انسانی و تمدن اسلامی

جهت دستیابی به تمدن اسلامی، راهی جز عبور از علوم انسانی موجود و حرکت به سمت علوم انسانی- اسلامی وجود ندارد. پایداری و تحقق کامل اهداف ارزشی انقلاب اسلامی نیز به این مسئله بستگی دارد و از آسیب ها و چالش های جدی که امروز در مسیر جامعه اسلامی وجود دارد، از این ناحیه برمی خیزد.
به عبارت دیگر، اگر در علوم انسانی، تئوری ها و فرضیه های جدیدی مطرح نشود که بر اساس آنها، حقیقت دین و دینداری در جامعه اسلامی جریان یابد و اگر بومی سازی علوم انسانی اتفاق نیفتد و مدل های انسان شناسی به مبانی اسلام نزدیک نشود، قطعاً انقلاب اسلامی در جریان تحقق و رسیدن به اهداف خود دچار مشکل خواهد شد. فتنه هایی که در طول سالیان گذشته رخ داده، به همین دلیل بوده است و در صورت عدم تغییر وضعیت، در آینده هم معضلات جدی و اساسی به وجود خواهد آمد و جامعه دچار فتنه های جدید خواهد شد.

تأکیدات رهبر معظم انقلاب اسلامی در راستای اسلامی سازی علوم انسانی در همین راستاست؛ بنابراین لازم است علوم انسانی با مبانی دین تولید شوند و اسلامی سازی علوم انسانی در مسیری صحیحی قرار گیرد. این حرکت باید مسیری منطقی و قاعده مند داشته باشد تا بر اساس آن، مدلی دقیق و تبیین کننده اهداف ارزشی جامعه اسلامی ایجاد شود و مسائل اجتماعی جامعه اسلامی ایجاد شود و مسائل اجتماعی جامعه از این طریق حل و فصل گردند. 

برای اینکه جامعه اسلامی و به خصوص خواص جامعه و آنهایی که بیشترین تأثیر را در هدایت اجتماع دارند، بتوانند نسبت به حوادث واکسینه شوند و با بصیرت نسبت به مسائل برخورد کنند، باید همه به ابزار علوم انسانی- اسلامی مجهز شوند.

 

راهکارهای مناسب جهت علوم انسانی- اسلامی

در سالیان اخیر، جامعه اسلامی به علوم انسانی- اسلامی بیش از پیش نیازمند شده است. در این راستا رهبر معظم انقلاب نیز تذکرات فراوانی داده اند.
در جریان برخی از حوادث سالیان اخیر مشاهده گردید افرادی با اتکا به علوم انسانی غیراسلامی، ضرباتی را به اسلام و جامعه اسلامی وارد آورده اند.
این افراد با طرح این مسئله که علم هویت واحدی دارد و تفاوتی بین علم اسلامی و غیراسلامی نیست، به دنبال شبهه پراکنی و تضعیف اعتقادات دینی جامعه هستند. این در حالی است که طرح این گونه مباحث باعث تضعیف نظام و ارزش های دینی و همچنین مشکلاتی در جامعه اسلامی شده است.
از این رو، رهبر انقلاب در سالیان اخیر به مسئله تولید علوم انسانی- اسلامی تأکیداتی را مطرح کرده اند؛ اما پرسش اصلی اینجاست که مراکز علمی و تحقیقاتی موجود در جامعه تا چه اندازه توانسته اند در این مسیر گام بردارند و به هدف مطلوب نزدیک شوند.
یکی از پیشنهادات مهم در این سالیان این است که کانونی خاص، مرکزیت این مسئله را بر عهده گیرد و باعث دعوت کارشناسان و نخبگان مختلف و برگزاری میزگردها و همایش های مفید، نقشه عملیاتی مناسبی را در این راستا تهیه کند و همه مراکز تحقیقی و پژوهشی در این زمینه خود را موظف به علم در این چارچوب بدانند. بنابراین لازم است مراکز پژوهشی و علمی از انجام اقدامات موازی و بعضاً نمایشی خودداری کنند.

 

برگرفته شده از: پایگاه تحلیلی خبری598